Πέμπτη 6 Μαρτίου 2014

Ο Έλληνας [ ...από το Χάνδακα στο Toledo με ένα ζωντανό πινέλο, El Greco]



"Artists create out of a sense of desolation. The spirit of creation is a excruciating, intricate exploration from within the soul.”

El Greco



" Ήρωας; Μα ήρωας θα πει πειθαρχία σε ανώτερο από το άτομο ρυθμό. Κι εσύ' σαι ακόμα όλος ανησυχία και ρεμπελιό. Δεν μπορείς να υποτάξεις το χάος μέσα σου και να δημιουργήσεις τον ακέραιο Λόγο΄ και κλαψουρίζοντας δικαιολογιέσαι: "Δε χωρώ στις φόρμες τις παλιές...''. Μα προχωρώντας στο στοχασμό ή την πράξη θα μπορούσες να φτάσεις στα σύνορα τα ηρωικά, όπου άνετα να χωρούν και να δουλεύουν δέκα ψυχές σαν τη ψυχή σου. Θα μπορούσες΄, παίρνοντας μια φορά απο τα γνωστά σύμβολα μιας θρησκείας, να ορμήσεις σε δικές σου θεϊκές απόπειρες και να δώσεις αυτό που ζητάς και δεν το ξέρεις: συγχρονισμένη μορφή στα αιώνια πάθη του Θεού και του ανθρώπου.
Κορφή δεν υπάρχει' υπάρχει μονάχα ύψος. Ανάπαψη δεν υπάρχει' υπάρχει μόνο αγώνας." 
Ν. Καζαντζάκης

  _______________*_________________

2014: Η Ισπανία και σε συνέχει η Ελλάδα , χαρίζουν μια αθιβολή όμορφη , σε ένα όμορφο καλλιτέχνη. Η χαρά μου ιδιαίτερη για δύο λόγους ...Ζωγράφος & από τον Χάνδακα !!! Ο Έλληνας !!! Ο El Greco!! ...O αιώνιος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος των πινέλων και ....των Κρητικών... 


Τα τετρακόσια χρόνια από τον θάνατο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (1541-1614) γιορτάζονται φέτος με μια πραγματική «Γκρεκομανία». Τολέδο, Μαδρίτη, Αθήνα, Κρήτη συναγωνίζονται, με μεγάλες εκθέσεις, αλλά και πιο μικρές και ειδικές, στην γύρισμα του χρόνου , στην Εποχή  ενός καλλιτέχνη που λειτούργησε ως καταλύτης για τη σύγχρονη τέχνη.
Ο πρώτος μοντέρνος καλλιτέχνης, ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο Κρης, ζωγράφος της βενετσιάνικης σχολής με επιρροές από τη βυζαντινή παράδοση, που έζησε και μεγαλούργησε στην Ισπανία, τιμάται φέτος από τις δύο πατρίδες του με αφορμή την τέταρτη εκατονταετία από τον θάνατό του (Χάνδακας 1541 – Τολέδο 7 Απριλίου 1614).
Το 2014 έχει ανακηρυχθεί «Ετος Γκρέκο» στην Ελλάδα και στην Ισπανία, αλλά αναμένεται να εορταστεί και διεθνώς. Φόρος τιμής σε έναν από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες, που αν και έμεινε στην αφάνεια για τρεις αιώνες, λειτούργησε ως καταλύτης για τη σύγχρονη τέχνη. Πρόδρομος του μοντερνισμού, ζωγράφος που δεν εντάχθηκε σε κανένα ρεύμα και διεκδίκησε την αυτονομία της καλλιτεχνικής ύπαρξής του από τα τέλη του 1500, o El Greco με το εξαιρετικό ζωγραφικό ιδίωμα επηρέασε την ιστορία της μεγάλης δυτικής τέχνης.



" I paint because the spirits whisper madly inside my head.”  [El Greco]


«Είναι ο μοναδικός Ελληνας που μπορεί να σταθεί δίπλα σε μεγάλους καλλιτέχνες, όπως ο Τζιότο, ο Μικελάντζελο, ο Ντίρερ, επιτρέποντας έτσι και στην Ελλάδα να υπάρξει διεθνώς», θα πει ο Ντένης Ζαχαρόπουλος. Κι όπως είπε πρόσφατα στην Ισπανία ο Γκρεγκόριο Μαρανιόν, πρόεδρος του Ιδρύματος «El Greco 2014» -που συστάθηκε ειδικά για τις εκδηλώσεις- «όλοι εμπνεύστηκαν από το έργο του, από τους ιμπρεσιονιστές μέχρι τον Τζάκσον Πόλοκ και τον Πικάσο». 

Όμως αυτό που τελικά , έδωσε την απόλυτη "αθανασία" στο όνομα του , σφραγίζοντας το έργο του για αιώνες , σκέπτομαι είναι βασικά τα εκκατομύρια "ψυχές" που άνοιξαν κι αφέθηκαν να αγγιχτούν από τούτο το έργο , σε ολάκερο τον κόσμο , το μικρό και μέγα μαζί.. Το ρομαντικό κίνημα τον 19ο αιώνα ανακάλυψε τις ζωγραφικές συνθέσεις, τις οποίες είχε απορρίψει στο μεταξύ η ευρωπαϊκή ακαδημαϊκή αντίληψη των προηγούμενων αιώνων [ ....συμβαίνει και στις καλλίτερες ....Εποχές τελικά! ].  Οι ρομαντικοί ένιωσαν την έξαψη των αισθήσεων μπροστά στα ζωγραφικά σύνολα με τις μακρόστενες εξαϋλωμένες μορφές, τα υπερβατικά τοπία, τα εκρηκτικά χρώματα και την αποθέωση του κόκκινου. Μια ελεύθερη ψυχή απλωμένη σε ένα αιώνιο υπερβατικό , της πεζής και ενίοτε σκληρής πραγματικότητας ,  καμβά !!! Ναι , ετούτος ο υπερβατικός Κρητικός , με κάνει περήφανη , σαν λογώ την λέξη "ζωγραφική" ! Σαν σκέφτομαι τη λέξη "υπέρβαση" και της ψάχνω μια έννοια ταυτόσημη.

Γεννημένος το 1541 ο ζωγράφος των έντονων χρωμάτων και των αντιθέσεων τους , ο δικός μας κουζουλός από το Χάνδακα ως την Ιταλία και την Ισπανία,  ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος έγινε γνωστός περισσότερο με το Ισπανικό προσωνύμιο El Greco , ο Έλληνας, ο δικός μας ρομαντικός  ταξιδευτής της ομορφιάς της ζωής ήταν-ναι το λέω και νοιώθω περήφανα σαν Κρητικιά για τούτο-  ....Κρητικός!!!! Ναι, η Κρήτη έγινε περήφανη σπορά πολλών αγαπημένων καλλιτεχνών , μα στην ταξιδιάρικη επιθυμία μου , να σας τους παρουσιάσω - η καλλίτερα θυμίσω, αφού όλοι τους έχουμε συναντήσει σε κάποια φάση της αναζήτησης μας- θα ξεκινήσω με τούτον , τον "πινελοκράτωρα" [ την αγαπώ αυτή τη λέξη κι ας είναι μια έμπνευση της στιγμής...] μιας άλλης εποχή. Ταραγμένης κι αυτής , αφού σπάνια οι εποχές μένουν ατάραχες μέσα από την χαρακτηριστική τους ταυτότητα  τόσο στα πλαίσια της ιστορία όσο και σε αυτά των τεχνών τους.

Ξεκινώ λοιπόν με ένα πραγματικά μεγάλο καλλιτέχνη, που οι πινελιές του έμελλε να ξεκινήσουν μια μέρα από τον δικό μου Χάνδακα , για να βάλουν φως κι ομορφιά σε πολλούς καμβάδες του πλανήτη, σε πολλά μάτια , μα το σημαντικότερο σε πολλές ψυχές ..κι ας μείναμε οι άνθρωποι, φάρα καταραμένη... 
Ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας της Ισπανικής Αναγέννησης, θα ζήσεις το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μακριά από την πατρίδα του, δημιουργώντας το κύριο σώμα του έργου του στην Ιταλία  και στην Ισπανία . Με μια κουλτούρα μεσογειακή και οι δύο χώρες , θα διατηρήσουν επάξια τόσο τα ερεθίσματα του, όσο και και την αγάπη των χωρών αυτών προς το έργο του . Με ένα πνεύμα ελεύθερο, να διδάσκεται, μα να κρατά την πολύ προσωπική του ταυτότητα στο έργο του , θα κερδίσει αυτό που τόσο αναλύσαμε μέσα στους αιώνες , προσπαθώντας να το κατανοήσουμε , την αθανασία.. 

Η Ενετική Κρήτη του τότε, θα τον βάλει μπρος στο καβαλέτο αρχικά ως αγιογράφο και σίγουρα θα του δείξει τον επόμενο σταθμό. Την κατ' εξοχήν πόλη της ζωγραφικής , τη Βενετία. Τυχερός της Εποχής των μεγάλων καλλιτεχνών της εποχής , θα διαπεράσουν τα φίλτρα του σπουδαίοι ζωγράφοι της αναγέννησης , ενώ θα καταλήξει μαθητής του Tiziano, με την ανάλογη ροπή του στον μανιερισμό, πριν βρεθεί στο Toledo το 1577, ως το τέλος της ζωής του, αφήνοντας πίσω του , αυτό που οι πολλοί λέμε αθανασία. Αυτό που εγώ λέω Τέχνη!!

Και μπορεί ένα τεράστιο μέρος του έργου του να ασχολήθηκε με το "απρόσιτο" θεϊκό , με ότι τα μάτια ποτέ δεν είδαν κι η ψυχή απλά το ιχνηλάτησε , μα σίγουρα έσπασε πολλά δεδομένα καλούπια της εποχής του τότε - και η τέχνη του θαρρώ το κάνει ακόμα σήμερα- και ανέτρεψε με ενδιαφέρον τρόπο,  τον τρόπο να βλέπεις το Θείο. Γιατί απλά το Θείο, το είδε με όλες του τις πιο "ανθρώπινες" εκφάνσεις  , οργισμένο, πληγωμένο, έντονο, σκληρό, μαγευτικό, μυστικιστικό , θεϊκό..

Ένα από όλα όσα μας πείθουν , πως τούτος ο κόσμος ο μικρός ο μέγας , γέννηκε για κάτι πιότερο από το ανόητο εφήμερο ....






" The language of art is celestial in origin and can only be understood by the chosen." [El Greco]


" Φυσάει ουρανού και γης και μέσα στην καρδιά μας και στην καρδιά του κάθε ζωντανού μια γιγάντια πνοή, που τη λέμε Θεό. Μια Κραυγή μεγάλη. Το φυτό ήθελε ασάλευτο να κοιμάται δίπλα στα λιμνασμένα νερά' μα η Κραυγή τινάζουνταν μέσα του, του ταρακουνούσε τις ρίζες: ''Φεύγα, αμόλα τη γης, περπάτα!'' Αν το δέντρο μπορούσε να στοχαστεί και να κρίνει, θα φώναζε: ''Δε θέλω, που με σπρώχνεις; Ζητάς τ' αδύνατα!'' Μα η Κραυγή ταρακονούσε τις ρίζες, ανήλεη, φώναζε: ''Φεύγα, αμόλα τη γης, περπάτα!''
Φώναζε χιλιάδες αιώνες' και να, πεθυμώντας,αγωνιώντας, ηα ζωή ξέφυγε από το ασάλευτο δέντρο, λυτρώθηκε. "  Ν. Καζαντζάκης

-*- 


Laocoφn
1610
Oil on canvas, 142 x 193 cm
National Gallery of Art, Washington


"It is only after years of struggle and deprivation that the young artist should touch color - and then only in the company of his betters.”
El Greco

-*- 

Η Αρχή..κάπου στον Χάνδακα Ενετών 

Ο Θεοτοκόπουλος εκπαιδεύτηκε ως αγιογράφος, γεγονός που πιστοποιείται από ένα δημόσιο έγγραφο του 1563, ενώ θα πρέπει να μελέτησε από νεαρή ηλικία την αρχαία ελληνική και κλασική γραμματεία, κρίνοντας από την πλούσια βιβλιοθήκη που κληροδότησε μετά το θάνατό του. To όνομα του πρώτου δασκάλου του δεν είναι γνωστό, αν και το όνομα του Ιωάννη Γριπιώτη (1516-69) έχει προταθεί. 

Στην Κρήτη, που από το 1211 αποτελούσε μέρος της ενετικής επικράτειας, οι ζωγράφοι και οι αγιογράφοι συνδύαζαν το βυζαντινό  ιδίωμα με τις Δυτικές επιρροές, φιλοτεχνώντας φορητές κυρίως εικόνες και διαμορφώνοντας τη λεγόμενη "Κρητική Σχολή" . Στο Χάνδακα εργάζονταν κατά τον 16ο αιώνα περίπου διακόσιοι ζωγράφοι, οργανωμένοι σε συντεχνίες σύμφωνα με τα ιταλικά πρότυπα. 

Ο Θεοτοκόπουλος εξοικειώθηκε από νωρίς με έργα καλλιτεχνών της Αναγέννησης που κυκλοφορούσαν στη βενετοκρατούμενη Κρήτη και από το 1563  εξασκούσε επίσημα το επάγγελμα του ζωγράφου. Η πληροφορία αυτή εκμαιεύεται από μία αναφορά στο όνομα του σε επίσημο έγγραφο της εποχής, στην οποία περιγράφεται ως δάσκαλος(maestro Domenigo). Μία από τις πρώτες πληροφορίες που διαθέτουμε για κάποιο έργο του προέρχεται επίσης από άλλο έγγραφο του 1566, σύμφωνα με το οποίο δόθηκε στον Θεοτοκόπουλο άδεια για να πουλήσει με λαχνό μία εικόνα που εκτιμήθηκε στα 70 δουκάτα, ποσό ιδιαίτερα σημαντικό για την εποχή και ειδικότερα για έναν νέο καλλιτέχνη.

Με δεδομένο πως στην εποχή του συνυπήρχαν στην Κρήτη Ορθόδοξοι και Καθολικοί,  παραμένει αμφιλεγόμενο σε ποιο από τα δόγματα αυτά ανήκε η οικογένειά του. Θεωρείται πιθανότερο πως ήταν ορθόδοξη,  εκδοχή που στηρίζεται σε μελέτες αρχειακών και νομικών εγγράφων, σύμφωνα με τις οποίες ένας θείος του ήταν ορθόδοξος ιερέας, ενώ το όνομα τού Δομήνικου Θεοτοκόπουλου δεν καταγράφεται στα αρχεία των βαφτίσεων της Καθολικής Εκκλησίας στην Κρήτη.  Διαφορετικές πηγές κάνουν επίσης λόγο για πιθανή καταγωγή του από καθολική οικογένεια. Ορισμένοι μελετητές εκτιμούν πως ο Θεοτοκόπουλος ασπάστηκε αργότερα το καθολικό δόγμα, λαμβάνοντας υπόψη τη διαθήκη του, στην οποία ανέφερε πως υπήρξε «πιστός Καθολικός». Η διαθήκη αυτή έχει αμφισβητηθεί, συνυπολογίζοντας την υποχρέωση του να τη συντάξει σύμφωνα με τις επιταγές της Ιεράς Εξέτασης.

Κρήτη και Ιταλία [....αν δεν παινέσω το Χάνδακα...τι Κρητικιά θα είμαι!!!]

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ξεκίνησε όπως προαναφέρθηκε την καριέρα του ως αγιογράφος στη Κρήτη επηρεασμένος από την περίφημη κρητική σχολή, αλλά και από τον Αναγγενησιακό αέρα που φύσαγε στην Βενετοκρατούμενη Κρήτη της εποχής. Μα η πατρίδα του είναι μικρή για τα όνειρα του ταλαντούχου ζωγράφου και έτσι φεύγει για την Ιταλία όπου μελετάει τα έργα του Τισιανό και του Τιντορέτο.

Στην πρώιμη δημιουργική περίοδο τού Γκρέκο ανήκουν τα έργα που φιλοτέχνησε στην Κρήτη και στη Βενετία, για πολλά από τα οποία είναι δύσκολο να καθοριστεί αν ολοκληρώθηκε στον Χάνδακα ή στην ιταλική πόλη.

Η Κοίμηση της Παναγίας (π. 1567, Εκκλησία της Παναγίας των Ψαριανών), που ανακαλύφθηκε το 1983 στη Σύρο έχοντας μεταφερθεί εκεί πιθανότατα από Ψαριανούς εποίκους μετά την καταστροφή των Ψαρών, αποτελεί το πρώτο σωζόμενο έργο του με την υπογραφή του. Μαζί με τη φορητή εικόνα Ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζοντας την Παναγία (1560-67, Μουσείο Μπενάκη), αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών για την τεχνοτροπία του νεαρού Θεοτοκόπουλου. 



The Dormition of the Virgin
before 1567
Tempera and gold on panel, 61,4 x 45 cm
Holy Cathedral of the Dormition of the Virgin, Ermoupolis, Syros


St Luke Painting the Virgin and Child
before 1567
Tempera and gold on canvas attached to panel, 41,6 x 33 cm
Benaki Museum, Athens




The Entombment of Christ
late 1560s
Oil and tempera on panel, 51,5 x 43 cm
Alexandros Soutzos Museum, Athens

Η τεχνική και το ύφος των εικόνων διαπνέονται από μεταβυζαντινά στοιχεία, χωρίς όμως να απουσιάζουν και πρωτότυπα χαρακτηριστικά, όπως η υποτυπώδης απόδοση της τρίτης διάστασης ή του προοπτικού βάθους και τα έντονα χρώματα. Τα μοτίβα της δυτικής τέχνης είναι περισσότερο εμφανή σε άλλα έργα της ίδιας περιόδου, όπως στην Προσκύνηση των Μάγων (1565-67, Μουσείο Μπενάκη) και κυρίως στο Τρίπτυχο της Μόντενα (1560-65, Galleria Estense).

St Martin and the Beggar
1597-99
Oil on canvas, 193 x 103 cm
National Gallery of Art, Washington

Στα τελευταία χρόνια παραμονής του στη Βενετία, ανήκει ο πίνακας Θεραπεία του Τυφλού (περ. 1565, Πινακοθήκη Δρέσδης), έργο που χαρακτηρίζεται από την επίδραση του Τιντορέτο, ως προς τη διάταξη των μορφών αλλά και την απόδοση των κτιρίων που φαίνονται στο βάθος.  Σε άλλα έργα, όπως ο Μυστικός Δείπνος (περ. 1568, Εθνική Πινακοθήκη Μπολόνιας) είναι εμφανής η διάθεσή του να αναπαραστήσει με φυσικό τρόπο την κίνηση των σωμάτων και τη θέση τους στο χώρο. Στην πρώιμη δημιουργική περίοδο τού Γκρέκο ανήκουν τα έργα που φιλοτέχνησε στην Κρήτη και στη Βενετία, για πολλά από τα οποία είναι δύσκολο να καθοριστεί αν ολοκληρώθηκε στον Χάνδακα ή στην ιταλική πόλη. Η Κοίμηση της Παναγίας (π. 1567, Εκκλησία της Παναγίας των Ψαριανών), που ανακαλύφθηκε το 1983 στη Σύρο έχοντας μεταφερθεί εκεί πιθανότατα από Ψαριανούς εποίκους μετά την καταστροφή των Ψαρών, αποτελεί το πρώτο σωζόμενο έργο του με την υπογραφή του. 

Μαζί με τη φορητή εικόνα Ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζοντας την Παναγία (1560-67, Μουσείο Μπενάκη), αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών για την τεχνοτροπία του νεαρού Θεοτοκόπουλου. Η τεχνική και το ύφος των εικόνων διαπνέονται από μεταβυζαντινά στοιχεία, χωρίς όμως να απουσιάζουν και πρωτότυπα χαρακτηριστικά, όπως η υποτυπώδης απόδοση της τρίτης διάστασης ή του προοπτικού βάθους και τα έντονα χρώματα. Τα μοτίβα της δυτικής τέχνης είναι περισσότερο εμφανή σε άλλα έργα της ίδιας περιόδου, όπως στην Προσκύνηση των Μάγων (1565-67, Μουσείο Μπενάκη) και κυρίως στο Τρίπτυχο της Μόντενα (1560-65, Galleria Estense).




The Trinity
1577
Oil on canvas, 300 x 179 cm
Museo del Prado, Madrid


Την περίοδο της παραμονής του στη Ρώμη , ο Γκρέκο εξασφάλισε την αναγνώρισή του κυρίως μέσα από το είδος της προσωπογραφίας, στο οποίο ξεχωρίζουν τα πορτρέτα που φιλοτέχνησε για τον Τζούλιο Κλόβιο (Μουσείο Καποντιμόντε, Νάπολη) και τον στρατιωτικό Βιτσέντζο Αναστάζι (Συλλογή Frick, Νέα Υόρκη). Ο πρώτος απεικονίζεται σε μία ημίσωμη σύνθεση, ενώ ο δεύτερος σε όρθια στάση, ντυμένος με την πανοπλία του, σε μία σύνθεση που προαναγγέλλει τα μεταγενέστερα έργα του Βελασκέθ. Παράλληλα, ο Γκρέκο στράφηκε σε πιο φιλόδοξες συνθέσεις, με χαρακτηριστικό δείγμα την Εκδίωξη των εμπόρων από το ναό (1570-75, Ινστιτούτο Καλών Τεχνών Μινεάπολης). Πιθανότατα την ίδια περίοδο χρονολογείται και το έργοEl soplón (Αγόρι που ανάβει κερί, π. 1570, Μουσείο Καποντιμόντε), που διακρίνεται για το πρωτότυπο θέμα του, το οποίο υπήρξε μάλλον ασυνήθιστο την εποχή εκείνη. Πιθανότατα, ο Θεοτοκόπουλος εμπνεύστηκε το έργο διαβάζοντας μία αναφορά στη Φυσική Ιστορία τού Πλίνιου , σύμφωνα με την οποία ο ζωγράφος Αντίφιλος είχε επεξεργαστεί το ίδιο θέμα.

St Francis's Vision of the Flaming Torch
1600-05
Oil on canvas, 203 x 148 cm
Hospital de Nuestra Señora del Carmen, Cαdiz


"Art is everywhere you look for it, hail the twinkling stars for they are God's careless splatters.” El Greco


".....Ναι είναι ο Πειρασμός, μα για να τον νικήσεις ένας μονάχα τρόπος υπάρχει: να τον αγκαλιάσεις, να τον γευτείς, να τον σιχαθείς, να μη σε πειράζει πια' αλλιώς και εκατό χρονών να γίνεις, αν δεν χάρηκες γυναίκα θα' ρχεται στον ύπνο σου και στον ξύπνο σου και θα λερώνει τον ύπνο σου και την ψυχή σου. Το λέω, το ξαναλέω: όποιος ξεριζώνει το ένστιχτο του ξεριζώνει τη δύναμη του' γιατί με τον καιρό, με τον χορτασμό, με την άσκηση μπορεί η σκοτεινή αυτή ύλη να γίνει πνέμα." N. Καζαντζάκης
-*-
The Holy Family with St Mary Magdalen
1595-1600
Oil on canvas, 132 x 100 cm
Museum of Art, Cleveland

Τι είδε ο Κόσμος στον Greco


Κατά τη διάρκεια της ζωής του, το έργο του εκτιμήθηκε και προωθήθηκε περισσότερο από τους λόγιους, ουμανιστές και διανοούμενους και λιγότερο από το καλλιτεχνικό κατεστημένο. Αργότερα, αγνοήθηκε για μία περίοδο περίπου τετρακοσίων ετών. Δεν υπήρξαν μιμητές του, καθώς μόνο ο γιος του φρόντισε για την αναπαραγωγή ορισμένων από τις πιο γνωστές συνθέσεις του. 

Στη διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα, ο Γκρέκο τοποθετούνταν στην Ιταλική σχολή, έχοντας τη φήμη ενός ζωγράφου με τάσεις εκκεντρικότητας, στην προσπάθειά του να πρωτοτυπήσει, αλλά και με περιφρόνηση απέναντι στους καθιερωμένους κανόνες. 

Για αρκετούς ιστορικούς, η τέχνη του Γκρέκο συνδέθηκε με το πνεύμα της Αντιμεταρρύθμισης, θεώρηση που συγκρούεται ή συμπληρώνεται με άλλες ερμηνείες, κυρίως Ελλήνων μελετητών του, που τονίζουν τη σημασία των βυζαντινών στοιχείων στην τέχνη του. Άλλοι ερευνητές, με βάση τις γραπτές σημειώσεις του Γκρέκο, τονίζουν περισσότερο την εικόνα ενός ζωγράφου με φιλοσοφικές αναζητήσεις (συνδεόμενο ειδικότερα με τις νεοπλατωνικές ιδέες), αποκομμένος από τα θρησκευτικά ζητήματα της εποχής και απασχολούμενος κυρίως με αισθητικά  προβλήματα, σε σχέση με την διερεύνηση και απόδοση του φυσικού κόσμου μέσα από τη ζωγραφική.


Baptism of Christ
1568
Tempera on panel, 24 x 18 cm
Galleria Estense, Modena



"I was created by the all powerful God to fill the universe with my masterpieces.”

 El Greco



Θεοτοκόπουλος, ο "αυτόνομος" εαυτός του!

Η τέχνη του Θεοτοκόπουλου ήταν αρκετά προσωπική και αυτόνομη, έτσι ώστε να μην ευνοηθεί η «συνέχειά» της, ενώ καθοριστικό ρόλο σε αυτό διαδραμάτισε και η νέα μπαρόκ τεχνοτροπία που εκτόπισε τον μανιερισμό του 16ου αιώνα, με αποτέλεσμα το έργο του Γκρέκο να είναι ελάχιστα γνωστό κατά την περίοδο του μπαρόκ.  

Στη διάρκεια του 17ου αιώνα, υπό την άνθιση του κλασικισμού, και στις αρχές του 18ου, οι πίνακές του θεωρούνταν «υπερβολικοί» και «επιτηδευμένοι»,  ενώ η εκκεντρικότητά του συχνά ταυτίστηκε με ενδεχόμενη «παραφροσύνη».Αργότερα, κατά την περίοδο του ρομαντισμού , τα έργα του επανεξετάστηκαν. 
Για τον Γάλλο ποιητή Θεόφιλο Γκωτιέ – έναν από τους πρώτους που εξέφρασαν θαυμασμό για το ύστερο έργο του Γκρέκο – θεωρήθηκε πρόγονος του ρομαντικού κινήματος στην αναζήτηση του παράδοξου ή του ακραίου. Οι κριτικοί τέχνης Zacharie Astruc και Paul Lefort, συνέβαλαν επίσης στην προώθηση ενός νέου ενδιαφέροντος για τον Θεοτοκόπουλο, την ίδια στιγμή που Ισπανοί ζωγράφοι στο Παρίσι υιοθετούσαν την τεχνοτροπία του. 
Από τους πρωταγωνιστές αυτής της τάσης υπήρξε ο Ιγνάσιο Θουλοάγα (1870-1945), καλλιτέχνης βασκικής καταγωγής, ο οποίος αντέγραφε έργα του Γκρέκο που βρίσκονταν στο Πράδο. Στην Ισπανία, εκπρόσωποι του ιμπρεσιονισμού και του συμβολισμού, ανανέωσαν το ενδιαφέρον για το έργο τού Γκρέκο, το οποίο ερμήνευσαν ως προδρομικό εκείνου τού Βελάσκεθ .


St Dominic in Prayer
1586-90
Oil on canvas, 118 x 86 cm
Private collection


"I suffer for my art and despise the witless moneyed scoundrels who praise it.”

 El Greco




Το 1908 ολοκληρώθηκε ο πρώτος αναλυτικός κατάλογος έργων του, από τον Ισπανό ιστορικό τέχνης Manuel Bartolomé Cossío. Με την άνθιση του εξπρεσιονισμού κατά τις αρχές του 20ου αιώνα , το έργο του Γκρέκο θεωρήθηκε προδρομικό τού ρεύματος αυτού και σταδιακά επανεξετάστηκε αποκτώντας τελικά την εξέχουσα θέση που διατηρεί ως σήμερα στην ιστορία της τέχνης. 

Ο ιστορικός και κριτικός τέχνης Ιούλιος Μάγιερ-Γκρέφε, κατέγραψε τις εντυπώσεις του από το έργο τού Γκρέκο, κατά την επίσκεψή του στην Ισπανία το 1909, αναγνωρίζοντας σε αυτό μοντέρνα  στοιχεία. Την ίδια αντίληψη εξέφρασε και ο κριτικός Roger Fry, θεωρώντας τον Γκρέκο «όχι μόνο μοντέρνο, αλλά αρκετά βήματα μπροστά». Στις αρχές του 20ου αιώνα, υποστηρίχθηκε πως το ύφος που χαρακτηρίζει τα έργα της ύστερης περιόδου του ήταν αποτέλεσμα αστιγματισμού από τον οποίο έπασχε, άποψη που είναι μάλλον εσφαλμένη.



" Έρωτας ελευτερίας, να μην καταδέχεσαι, μήτε για τον παράδεισο ακόμα, να σκλαβώνεις τη ψυχή σου..παιχνίδι παλικαρίσιο απάνω από την αγάπη και τον πόνο, απάνω από το θάνατο.. να συντρίβεις τα παλιά καλούπια, και τα πιο ιερά, όταν πια δε σε χωρούν.."

"Κοιτάζοντας τους Κρητικούς, ξέρεις πως αν δεν γίνεις άνθρωπος φταίς εσύ μονάχα.. γιατί το αψηλό είδος αυτό, ο Άνθρωπος, υπάρχει, παρουσιάστηκε στη γης, και δεν έχει δικαιολογητικό ο ξεπεσμός και η αναντρία.

Στην Κρήτη, μια ψυχή που δεν καταδέχεται να ξεγελάσει τον εαυτό της ή τους άλλους αντικρίζει πρόσωπο με πρόσωπο όσο πουθενά αλλού, τη μονοβύζα θεά που δεν κάνει χατίρια, που δεν κάθεται στα γόνατα κανενούς, μήτε θεού, μήτε ανθρώπου, την Ευθύνη."


-*-



Christ on the Cross with the Two Maries and St John
c. 1588
Oil on canvas, 120 x 80 cm
National Gallery, Athens

"In looking at any of the great compositions of El Greco's maturity we must always remember that the intention of the artist was neither to imitate nature nor to tell a story with dramatic verisimilitude. Like the Post-Impressionists three centuries later, El Greco used natural objects as the raw material out of which, by a process of calculated objects as the raw material out of which, by a process of calculated distortion, he might create his own world of pictorial forms in pictorial space under pictorial illumination. Within this private universe he situated his religious subject matter, using it as a vehicle for expressing what he wanted to say about life.”  [ 1950 by Aldous Huxley]

Τα Έργα του & περισσότερα βιογραφικά στοιχεία  http://www.elgreco.net/biography.jsp

Laocoφn (detail)
1610
Oil on canvas
National Gallery of Art, Washington






Angelic Concert
c. 1610
Oil on canvas, 115 x 217 cm
National Gallery, Athens



The Adoration of the Shepherds
1570-72
Oil on canvas, 114 x 105 cm
Private collection


The Purification of the Temple
Oil on canvas, 42 x 52 cm
Frick Collection, New York



Christ Healing the Blind
1570-75
Oil on canvas, 50 x 61 cm
Galleria Nazionale, Parma


The Martyrdom of St Maurice
1580-81
Oil on canvas, 448 x 301 cm
Chapter House, Monasterio de San Lorenzo, El Escorial


The Agony in the Garden
1600-05
Oil on canvas, 169 x 112 cm
Church of Santa Maria, Andϊjar


Christ Carrying the Cross
1580s
Oil on canvas, 105 x 79 cm
Metropolitan Museum of Art, New York


Sts John and Francis
Created in 1600
Oil on canvas, 110 x 86 cm
Galleria degli Uffizi, Florence


A View of Toledo (detail)
1597-99
Metropolitan Museum of Art, New York



The Disrobing of Christ (El Espolio)
1577-79
Oil on canvas, 285 x 173 cm
Sacristy of the Cathedral, Toledo

St Francis Receiving the Stigmata
1570-72
Tempera on panel, 28,8 x 20,6 cm
Private collection (Rome)


Mary Magdalen in Penitence
1580-85
Oil on canvas, 108 x 87 cm
Nelson-Atkins Museum of Art, Kansas City



Apostle St Peter
1610-14
Oil on canvas, 97 x 77 cm
Museo de El Greco, Toledo



Apostle St Philip
1610-14
Oil on canvas, 97 x 77 cm
Museo de El Greco, Toledo




The Visitation
1610-13
Oil on canvas, 96 x 72,4 cm
Dumbarton Oaks, Washington




The Pentecost
1596-1600
Oil on canvas, 275 x 127 cm
Museo del Prado, Madrid
The Crucifixion
1596-1600
Oil on canvas, 312 x 169 cm
Museo del Prado, Madrid


The Resurrection
1596-1600
Oil on canvas, 275 x 127 cm
Museo del Prado, Madrid



The Opening of the Fifth Seal (The Vision of St John)
1608-14
Oil on canvas, 222,3 x 193 cm
Metropolitan Museum of Art, New York








Ευαγγελία Χατζηδάκη
Αποσπάσματα από κείμενα για τον Δομίνικο Θεοτοκόπουλο
Παρενθετικά , Καζαντζάκης "Αναφορά στον Γκρέκο"

Web related: 
http://www.wga.hu/frames-e.html?/html/g/greco_el/index.html
http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=463
http://www.metmuseum.org/toah/hd/grec/hd_grec.htm
_________________________________

Οι Εκθέσεις 

Και για όσους επιθυμούν να θυμηθούν , ένα ανεκτίμητο καλλιτέχνη, το δικό μας "Έλληνα" , ας τον αφήσουμε να αγγίξει κάτι όμορφο μέσα μας . Οι Εποχές , μπορεί να έχουν τα χάλια που κάποιοι επέβαλαν και κάποιοι ανέχτηκαν, αλλά ευτυχώς η Τέχνη , θα μας θυμίζει πάντα , πως υπάρχει κάτι ανώτερο μέσα μας !!! 


ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ: Βασικός άξονας η έκθεση «Ο φιλικός κύκλος του Γκρέκο στο Τολέδο» στο κεντρικό κτίριο του μουσείου (12 Νοεμβρίου). Για πρώτη φορά το ελληνικό κοινό θα γνωρίσει μέρος από την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή του Θεοτοκόπουλου στο Τολέδο, κυρίως μέσα από προσωπογραφίες ανθρώπων του κύκλου του, που θα φτάσουν με «δάνειο» από την Ισπανία, μαζί με βιβλία, συμβόλαια, απογραφές περιουσιακών στοιχείων κ.ά. Παράλληλα θα αναδειχθούν οι συλλέκτες, οι διανοούμενοι και οι παραγγελιοδότες, που έπαιξαν ρόλο για τον ίδιο και το έργο του. Η προσωπικότητα και οι αριστουργηματικές συνθέσεις του θα αναλυθούν σε διεθνές συνέδριο στο Μουσείο Μπενάκη στην οδού Πειραιώς (21-23/11).
Εκεί θα φιλοξενηθεί (από τις 20 Νοεμβρίου) και η έκθεση «Ο Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης», που διοργανώνεται από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, απ’ όπου εκεί θα ξεκινήσει (21/6–2/10). Κεντρικό άξονα θα αποτελέσουν οι πίνακες «Αποψη του Ορους και της Μονής Σινά», «Η βάπτιση του Χριστού» (ανήκουν στις συλλογές του Ιστορικού Μουσείου), πλαισιωμένα από έργα και χαρακτικά που θα φτάσουν στην Κρήτη από την Ιταλία, την Ισπανία κι ελληνικά μουσεία.
ΗΡΑΚΛΕΙΟ: Στη γενέθλια πόλη θα οργανωθεί επίσης σειρά εκδηλώσεων –έκθεση φωτογραφίας στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, εβδομάδα κινηματογράφου, μουσικές βραδιές– μαζί με το διεθνές επιστημονικό συνέδριο «Η Κρητική περίοδος του Γκρέκο» (21–23 Ιουνίου).
ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: Από την Ιταλία και την Ισπανία προέρχεται επίσης, μεγάλος αριθμός έργων για την έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος και η Ναυμαχία της Ναυπάκτου» του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Στο επίκεντρο, η σχέση του ζωγράφου με τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), μεγίστης σημασίας για τον χριστιανικό κόσμο έναντι των μουσουλμάνων. Ανάμεσα στα έργα που είχε ζωγραφίσει ο Γκρέκο είναι «Η Προσκύνηση του Ονόματος του Ιησού – Αλληγορία της Ιεράς Συμμαχίας» (1577–1580), όπου κυρίαρχη θέση έχουν οι πρωταγωνιστές της Συμμαχίας, ο Βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος Β’, ο δόγης Αλεβίζε Μοτσενίγο της Βενετίας και ο Πάπας Πίος Ε’.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ: Διοργανώνεται η έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν τον Ελ Γκρέκο». Μέσα από τα έργα θα αναζητηθεί και θα αναλυθεί το πνευματικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον στο οποίο διαμορφώθηκε η προσωπικότητα και το έργο του, καθώς ο Χάνδακας της εποχής είχε ιδιαίτερη ανάπτυξη και εκεί ζούσαν περισσότεροι από 200 ζωγράφοι.
ΓΛΥΠΤΟΘΗΚΗ ΓΟΥΔΗ: Η Εθνική Πινακοθήκη διοργανώνει την «Ψηφιακή έκθεση μνημειακών έργων του Γκρέκο». Φωτογραφικές αναπαραγωγές υψηλής ανάλυσης εξαιρετικών έργων –τα οποία συνήθως δεν ταξιδεύουν- θα προβάλλονται μέσα από προτζέκτορες, αποκαλύπτοντας εντυπωσιακές λεπτομέρειες. Ανάμεσά τους «Η Ταφή του Κόμητος Οργκάθ» (1586), «Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού («Εσπόλιο»)», ένα σύνολο από τις εικόνες που βρίσκονται στο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωσήφ στο Τολέδο κ.ά.
ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΕΞ ΜΥΛΩΝΑ – ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: Την πιο σύγχρονη εκδοχή, την επίδραση στους Ελληνες καλλιτέχνες, αλλά και την κοινωνία θα τη βρούμε στην «Γκρεκομάνια», που ετοιμάζει ο Ντένης Ζαχαρόπουλος. Η έκθεση παρουσιάζει από τη μια σχέδια του Γκίκα ή του Κόντογλου που αναφέρονται στον Γκρέκο, έργα χαρακτών, βιογραφίες από τον Νίκο Καζαντζάκη, τον Παντελή Πρεβελάκη, αντίγραφα ζωγράφων, αλλά και γράμματα ανθρώπων που ζητούν να αγοράσουν έργα του, όταν τον ανακαλύπτουν οι διανοούμενοι μετά τον 19ο αιώνα, ακόμα και γελοιογραφίες γύρω από το θέμα κ.ά. Εχουμε από τη μια την καλλιτεχνική έκφραση κι από την άλλη μια κοινωνία που τον ανακαλύπτει και θέλει να τον κάνει δικό της.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου